Отбасы -өнеге бастауы
Ботбаева
Жанат Бердыевна
ОҚО, Түркістан қаласы, «Тұран» колледжі директорының оқу-ісі
жөніндегі орынбасары, педагогика және психология пәнінің оқытушысы
«Тәрбие баламен сөйлесумен, әңгімелесумен, оған
ақыл-кеңес берумен ғана шектелмейді.Тәрбие тұрмысты дұрыс ұйымдастыра білуде,
балаға әркімнің өз жеке басы арқылы үлгі-өнеге көрсетуде. Отбасындағы бала
тәрбиесі халық өмірімен, қоғамның мақсат-міндеттерімен байланысты болуы керек»
Воспитание
не ограничивается только разговором, беседой и советом. Воспитание начинается
дома, нужно показывать воспитательный процесс индивидуальной личности.
Воспитание подростка в семье должно быть связано с жизнью народа, целью и
обязанностями окружающей среды.
А.С.Макаренко
Отбасы - қоғамның алғашқы ұяларының бірі. Отбасында
баланың айналасын қоршаған дүние жайлы алғашқы түсінігі, ұғымы, көзқарасы,
сезімі, әдет-дағдылары бой көрсетіп, қалыптасады.
Отбасы мүшелерінің бір-бірімен қарым-қатынасы,
тұрмыс салты, мәдениеті, т.б қоғамның әлеуметтік экономикалық құрылысына
байланысты.
Ойлау, ес, ерік, зейін және басқа да психологиялық
процестер жеке адамға туа біткен қасиеттер ғана емес, олар жүйелі тәрбие
нәтижесінде, айналасындағы адамдармен қарым-қатынастар жасау арқылы өмір
тәжірбиесінен, т.б әсерінен қалыптасады.
Жеке
адамның дамуына биологиялық және әлеуметтік процестерде бір-бірімен тығыз
байланысты әсер етеді.
Қазіргі қоғамдағы отбасы жаңа қоғамдық
қарым-қатынастар негізінде құрылып, дамып келеді. Әрбір жаңа отбасының ынта
жігері, ой санасы қоғамның бағыт-бағдары іс-әрекетімен етене жақын. Отбасындағы
бала тәрбиесі – қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі болып табылады. Сондықтан ата-ана
қоғам және мемлекет алдын баланың ой-өрісі жан-жақты етіп тәрбиелеуге міндетті.
Қазіргі отбасында бал саны жағынан алғанда қарама-қайшылықтар
бар. бұл ата-аналардың тәрбиелік қызметінің төмендеуіне әкеліп соғуда. Бірқатар әлеуметтік зерттеу жұмысттары қазір қалада тұратын отбасылардың 70-85
процентінде 1-2 баладан ғана барын
көрсетед. Белгілі педагог А.С. Макаренко бірнеше бала тәрбиелеу
жалғыз бала тәрбиелеуден әлде қайда
жеңіл екенін айтып кеткен.
Баланы білімді әрі саналы азамат етіп өсірудің басты жолы – мектеп пен отбасының,
жұртшылықтың бірлесе жұмыс істеуі деп білу керек. Баланың дұрыс өсуіне қажетті жағдайлар жасау, оның орта
білім алуына, мамандық, кәсіп таңдауына көмектесу, еңбекке дағдыландыру, оны
қоғам мен өз мүлкіне ұқыпты қарауға үйрету ата-ананың қоғам алдындағы басты
борышы.
А.С.Макаренконың жұртшылықпен ата-аналар
алдында оқыған лекцияларын талдайтын болсақ, олардан мынадай қорытындылар
жасауға болады.
1.
Отбасындағы бала тәрбиесі халық өмірімен, қоғамның мақсат міндеттерімен
байланысты болуы керек. Ата–ана өздеріне, өзара қарым – қатынастарына,
жүріс-тұрыстарына талап қоя қараулары керек. Ата-ана балаларын өздері еңбек
ететін мекемелермен кәсіп орындармен, қызметтерінің қыр-сырларын таныстырып, өз
кәсіптері туралы олармен пікір алысып отыруы тиіс. Ата-ана балаларының оқудағы,
еңбектегі жетістіктеріне қуанып, олқылықтарына олармен бірге алаң болуға тиіс,
балаларының жасұлан ұйымдарындағы қоғамдық қызметтерімен танысып, хабардар
болып отырулары керек.
2. Ата-ана
баланың үйде атқаратын жұмыстарын (үй жинау, пәтер жөндеу, кітаптарды шаңнаң
тазарту, ауланы күту, т.б) шама-шарқына қарай бөліп, міндеттерін белгілеп қоюы қажет.
3. Отбасы
өмірін жан-жақты әрі қызықты етіп ұйымдастырудың бала тәрбиесінде алатын орны
зор. Ата ана үй шаруашылығын бір жүйемен жүргізіп, отбасы тәртібін сақтайды,
заттармен бұйымдардың өз орнында тұруын, әсем қалпында болуды қадағалайды, Отбасы
қаражатын қажетіне қарай бөледі. Бұл істергеде балаларды қатыстырып отыруға
тиіс. Үйде әр-бір отбасы мүшесінің өзін-өзі күту дағдыларын қалыптастырады
(жұмыстан, оқудан келісімен киімді ауыстыру, үйде гигиеналық тәртіп сақтау,
т.б)
Жалпы күн режимімен (ұйықтау, еңбек ету,
демалу) сақтау; әрбір отбасының мүшесінің үйде еңбек ететін, сабаққа дайындалатын
орындарын ұйымдастыру;
Ұқыптылық ережелерін (дүкенге барсаң, қалған
ақшаны қайтар, бір жаққа шықсаң, қайда баратыныңды айт, жазып қалдыр,
тамақтанғаннан кейін дастарқанды жина, ыдыс аяқты жуу т.б ) үйрету;
4. Отбасы
мүшелері өзара дұрыс қарым-қатынаста, тату-тәтті болуы тиіс. Үлкенмен кішінің достық,
сыйластық қарым-қатынаста болуы – баланың адамгершілікке тәрбиелеудің басты
шарты.
5. Болашақ
азаматтың балалық, жеткіншектік, жасөспірімдік шақтары ата-ананың қасында
өтеді. Сондықтан баланы әр-бір жас кезіндегі ерекшеліктерін ескере, оның
қалыптасу ерекшеліктеріне сергек қарай отырып, ой-өрісінің дамуына дұрыс бағыт
беру керек.
Осы айтылған педагогикалық талаптарға сүйене
отырып, бала тәрбиесінің кейбір ерекшеліктеріне тоқтала кеткен орынды.
Мектеп
жасына дейінгі балаларды қалыптастырумен олардың ой-өрісін дамытудың алғашқы
факторы-отбасындағы адамгершілік қарым-қатынастары қоғам талаптары сай құру
болып табылады.
Төменгі
сынып оқушыларының ой-өрісін дамытатын іс-әрекет оқу. Жақсы үлгерім оқуға деген
ынта-ықылас, білуге, үйренуге құштарлық-баланың өз қатар құрбыларының,
мұғалімдерімен ата-анасының алдында абыройлы етеді, беделін көтереді.
Жас
өспірім балалар өздері ересек адам болып, есейдік деп есептейді. Олар бұл
кезеңде өздерінің қабілет-мүмкіндіктерін көрсетуге талпынады, қатар
құрбыларымен сырластыққа, достастыққа ұмтылады.
Осы айтылған психологиялық, педагогикалық ой
тұжырымдарды ата-аналар өз баларының жас ерекшеліктеріне қарай пайдалана білсе,
онда бала тәрбиелеу ісінде елеулі жетістіктерге жетері сөзсіз.
Ата-аналар арасында балаларын кішкене кезінде
тек тамақтандырумен, күтумен, үйықтатумен ғана шектеліп қалатындары бар. Ондай ата-аналар
балаларының ақыл ойларын дамытуға, сабақ үйгеруіне, жолдастарымен мұғалімдері
ғана көңіл аударатын болады деп ойлайды. Ал бұл дұрыс емес. Баланы бүгінгі өмір
талабына сай азамат етіп өсіру үшін оған жас кезінен дұрыс тәрбие беру керек.
Ата-анасы, өз баласын неге қызығатынын, нені
жақсы көретінін, неден қаймығатынын, неден қорқатынын, қандай нәрсеге немесе
затқа, іс-әрекеттерге ынта ықыласын барын, қандай іске бейім, әрі икемді екені
біліп, аңғарып отыруы тиіс.