Техникалық нормалар массалық
(көп) және ірі сериялық өндірісте енгізіліп шығарылатын бұйымдарға белгіленеді.
Қағаз және картонның техникалық шығыс нормасы келесі формула бойынша
есептелінеді: Н=S/n;
Н- материалдың шығыс нормасы, м2;
S- қағаз парағының, Рулонның беттік ауданы,
n- бір парақтағы
бұйымдардың саны.
Материалдың уақытша шығыс
нормалары енгізу сатысында болған немесе жоспарыланатың жылға еңгізуге
дайындалған және шығыс нормаларды құрастыру моментіне конструкторлық және
технологиялық құжаттармен қамтамасыз етілген бұйымдарға белгіленеді. Уақытша
шығыс нормаларды оларға жоғарыда айтылған
құжаттарды зерттеп дайындаған және бекіткен соң техникалық шығыс нормаларға
алмастыру керек.
Шамамен алынған шығыс
нормаларын жоспарыланатын жылда шығаруға ойлап қойылатын бірақ шығыс нормаларды
құрастыру кезінде оларға (бұйымдарға) бекітілген техникалық құжаттары жоқ
бү»ымдарға белгілейді. Конструкторлық құжаттарды зерттеп дайындалған және
бекітілген соң шамамен алынған шығыс нормаларды уақытша нормаларға алмастыру
керек. Шамамен алынған шығыс нормалар
тек жоспарылынатын жылға шығаруға ойлап қойылатын, бірақ шығыс нормаларды
құрастыру кезінде оларға (бүйымдарға) бекітілген техникалық құжаттары жоқ,
бүйымдарға белгілейді. Конструкторлық құжатарды зерттеп дайындалған және
бекітіленген соң шамамен алынған шығыс нормаларды уақытша нормаларға алмастыру керек. Шамамен алынған
шағыс нормалар тек жоспарыланатын жалға материалдардың қажеттілігін аңықтауға
қана негіз міндетін атқарады. Кесу кезіндегі материалдың шамамен алынған шығыс
нормасын келесі формула бойынша есептелінеді: H=S/K;
H- бұйымға жаратылатын материалдың шығыс нормасы,
S- бұйымның төселіп ашылу беттік ауданы, м2
K- материалды пайдалану коэффициенті; егер бұйымның
конфигурациясы құрделі болса (пачка, коробка, төрт клапанды салғыш ж.т.б.),
К-0,8 егер бұйымның конфигурациясықарапайым болса, К-0,9 деп саналады
(этикеткалар, инструкциялар, бандерольдер, салғыш-парақтар).
Бұйымға сүретті немесе тексті басып салғанда материалды
кесу кезіндегі түзілетін жоғалымдармен қатар баспа шығындар белгіленеді. Оларды
келесі формуламен есептейді.
П- бүйымға баспа (текст немесе
сүрет түрінде) түсірген кезде түзілетін
материалдың шығындар, кг;
S- баспа парақтың беттік
ауданы, м2 (есептеген кезде
форматы 60*90см =5400 cм2стандартты парақ алынады);
Т- шығарылатын бұйымдардың
тиражі (даналы саны); дана;
Кпеч.- баспа
түсіргендегі шығындардың коэффициенті (%) – (Кпеч.- баспаның түріне
және түсіру тәсіліне тәуелді);
П1- баспа параққа
сыйған бүйымдардың мөлшері (дана); парақтын еніне бұйымның бүтін түрде сыйған
санына көбейтумен анықталады;
П2 –дайындық
жұмысына жиберілетін парақтардың саны, дана.
М- 1м2 материалдың
массасы, г/м2 .
Перспективті шығыс нормалар
өнеркәсіпте өндірісінің көлені мен структурасының өзгеруін есепке алып
бұйымдарға жоспарланатын мерзімге (5-10 жылға) белгіленеді.
Бір реттік шығыс нормалар
бұйымдарды жеке (индивидуалды) немесе майда сериямен жасауға белгіленеді
(тәжірибелік партияны, эксперименттік үлгілерді ж.т.б.)
Нормалардың ІІ-ші жіктелуі нормалау
объектінің ірілету дәрежесі бойынша оларды (нормаларды) топтарға бөлуімен
байланысты:
-әр деталь бойынша (тараның дәл
сол деталін дайындауға арналған);
-әр операция бойынша (бір
операцияға немесе операциялардың бір тобына арналған);
-әр торап бойынша (тараның
детальдердің бір тобына (торабына) арналған);
-әр бұйым бойынша (жалпы
таранаң дәл сол түріне арналған).
Нормалардың ІІІ-ші жіктелуі
қолдану масштабына (әсер ету шекарасына) байланысты болады.
Осы жіктелуде таралық
материалдардың шығын нормалары келесіге бөлінеді:
а) жеке (индивидуальды), яғни
берілген жеке кәсіпорында дайындалатын таралық өнімдердің бірлігіне немесе
берілген кәсіпорында бұйымдардың анықталған түрінің бірлігін орамдауға
материалдың бекітілген шығын нормалары;
б) ірілетілген, яғни бір немесе
бірнеше кәсіпорындардағы немесе жалпы (толық) саладағы тараның орташа (немесе
түрсіз) бірлігіне және оған орамдалынатын өнімнің бірлігіне (номенклатураға
бөлусіз) бекітілген шығын нормалары. Мысалы, орамдауға арналған өнімге
ірілетілген нормаларды есептеуге болады (1-мың ампулаларға, 1-мың орауыштарға)
Үрілетіленген норма өнімнің шығару
көлемдеріне бегітілген жеке (индивидуальды) щығын нормалардың негізінде орташа
мән ретінде есептелінеді. Осы нормала жалпы сала немесе саланың бір бөлігіне
материалдық ресурстардың қажеттілігін жоспарлық есептеледі өткізу үшін
қолданылады.
в) топтық, яғни кәсіпорындардың
бір топ немесе жалпы сала бойынша бұйымдардың анықталған түрінен бірлігін
орамдауға немесе тараның бірлігіне бекітілген шығын нормасы. І – ші жағдайда
олар орамдауға арналған өнімнің көлемі негізінде, ал ІІ – ші жағдай жеке
(индивидуальді) шығын нормалардың және таралық өнімді жасау көлемінің негізінде
орташа мән ретінде бекітіледі.
Таралық және орауыш материалдарды нормалау жұмысы жаңадан
зерттеп дайындалатын нормалардың экономикалық дәйектемемен аяқталу керек, яғни
шығын нормалардың экономикалық эффективтілігі анықталу керек.
Жаңадан
зерттеп дайындалған шығын нормалардың экономикалық эффективтілігін анықтау
нағыз (кг, м2) немесе бағалы түрде және процент түрде орындалады.
Эн=(Рқ*Q-Pж*Q);
Pж – жаңадан зерттеп дайындалған және
ірілетілген норма;
Рқ – қазіргі кездегі қолданылатын норма;
Q – есептелген жылда тараның керекті түріне орамдауға арналған өнімнің
мөлшері.
Экономия
бағалы түрде келесі формула бойынша есептелінеді: Эс=Эқ*С;
Эс
– жылдық экономия бағалы түрде көрсетілген, теңге.
Эн
– тара орауыш материалдардың нағыз түрде (кг, м2) көрсетілген жылдың
экономиясы (картон, қағаз, ағаш, полимерлер)
С –
тара орауыш материалдардың көтерме босатылатын бағасы (прейскурант бойынша анықталады).
Шығын
нормаларды қолдану эффективтіктің көрсеткіші ретінде тара жасауға және ДДҚ –
дың бірлігін орамдауға материалдардың шығын проценті болады және келесі
формуламен есептелінеді:
Э=(1-Pж/Рқ)*100%
Э –
шығын нормалардың төмендеуі,%%.