Йод бар
өнімдерді қабылдағанда (80 – 85 % мөлшерін ал үшін) мынаны ескер жөн:
1)
йодтың
қалқанша безге кіруі үшін фермент, селен, мырыш, темір және А, Е дәрумендері
бірге жүруі қажет.
2)
микроэлементтер
пісіру кезінде жойылып кетеді. Егер сорпа дайындасаңыз әңгіме басқада, ал тек
картоптың өзін қайнатсаңыз, йод сумен бірігіп өзгеріске ұшырайды.
3)
кейбір
тамақ өнімдері йодты өзіне «байлап» алып, ағзаға сіңірілуін нашарлатады, ондай
қасиетке барлық шаршыгүлділер: орымжапырақ, шалқам, шалқан, шомыр, соя, бұршақ
жатады. Бұл оларды жемеу деген емес,
керісінше соларды көбірек мөлшерде қабылдау керек деген сөз.
4)
йод
жетіспеді екен деп тек йодталған өнімді ғана жеуге болмайды, тепе – теңдік
сақтап, май, ақуыз, көмірсуларды да аз мөлшерде қабылдар отырыңыз.
5)
йодтың
спирттегі ерітіндісін тікелей пайдалануға мүлдем болмайды, 1 тамшы йодтан 11
күндік мөлшерін бірден аласызда, қалқанша безді «отырғызасыз» және таза йод
аллергия беруі мүмкін
Адамның өмір сүруіне бүкіл өмір бойы бір қасық қана йод
жеткілікті.
Йод адам ағзасында 20 – 30 мг мөлшерінде ғана болса да
өте маңызды үрдістерді атқарады.
Құрманың зияны жоқ. Кептірілген құрма –
адам ағзасына қажетті дәрумендерге бай жеміс. Оның құрамында ақуызбен
көмірсутектен басқа темір, фосфор, мыс, марганец, магний, калий, кальций, фтор,
селен элементтері бар. Кальций сутектің, фтор тістің беріатігі үшін қажет
болса, селен жүрек және қатерлі ісік ауруларының алдын алып, ағзаның қорғаныш
қабілетін күшейтеді.
Құрма
құрамындағы амин қышқылы жөнінен алма, апельсин мен бананды жолда қалдырады.
Бұрынырақта халық емшілері құрманы асқазан, ішек ауруларына ем ретінде
қолданған. Құрма күш – қуаттың қайнар көзі, сонымен бірге бұлшық еттің нығаюына
да әсер етеді.
Жемістің құрамындағы В тобындағы дәрумендер мен көп
мөлшердегі глюкоза мимен жұмыс істейтіндер үшін өте пайдалы. Құрма жүкті
әйелдер үшін де өте қажетті жеміс, ол ана сүтінің молабына септігін тигізеді.
Бірақ кептірілген құрма майлы және қанты көп болғандықтан, күніне 10 – 15
түйірден артық жеуге болмайды.
1 – сызбанұсқа.
Fe
K Ca 10-15
түйір күніне
Mg Көмірсутек
Mn Ақуыз
Ішек ауруына
көмек етеді
Cu
Бұлшық ет нығаяды
P Se асқазанға пайдалы Ана сүті молаяды
Фосфор тұздары .Фосфор тұздарының ағза
үшін маңызы сүйекті қалыптастыруға қатысумен шектелмейді. Фосфордың органикалық
қосылысы – аденозинүшфосфат қышқылы мен креатин – биологиялық қышқылдану
барысында босайтын қуаттың нағыз аккумуляторы болып табылады. Ағза бұлшық еті
жиырылғанда, сондай – ақ мида, бауырда, бүйректе және басқа ағзаларда жүретін
биохимиялық үрдістерде қуатты нақ осы қосылыстар түрінде пайдаланады.
Міне
сондықтан бұлшық етте қатты жұмыс істеген кезде фосфатты қажетсіну едәуір
артады. Егер ересек адамға оның тәуліктік қажеті 1 – 2 грамм болса, ауыр дене
еңбегімен шұғылданатын жұмысшыға немесе үлкен қашықтыққа жүгіретін спортшыда
бұл қажеттілік екі есе дерлік артуы мүмкін.
Адам
денесінде фосфор қосылыстары көп. Фосфор қышқылының қалдығы жасуша ядроларында
нәсілдік қасиеттер беретін аса маңызды заттарға – нуклеопротеидтерге, май
тектес заттарға – фосфатидтерге және көмірсулардан тарайтын әр түрлі заттарға
міндетті құрамдас бөлік ретінде кіреді. Сүйек пен тісте фосфор қышқылының
тұздары өте – мөте көп. Сондықтан тамақ рационында фосфордың қажетті мөлшерде
болғаны жөн. Фосфор мал мен өсімдік өнімдерінде мол. Өсімдік өнімдерінен
бөлінген қосылыстар ағзаға нашар сіңеді, өйткені нашар ериді. Фосфор сырда,
сүзбеде, етте өте көп. Әр өнімнің 100
г мөлшеріндегі фосфор төмендегі мысалда келтірілген.
4 – сурет.
Қара нан 100-200 мг Сүт сірне (сыр) 400-600 мг Жұмыртқа
Қырыққабат 31 мг Ет
150-200 мг
Ірімшік 217-224 мг Балық Лобия 541 мг
Асқабақ Латын Америкасынан шыққан, бірақ ол біздің
жерімізде де орнықты. Қызғылт, сары,
дәмді балдырынан басқа оның емдік қасиетті тұқымы да бар. Оны жапон диетологы
Дж. Осава пайдалы өнімдер кестесінің ішінде бірінші орынға қояды. Әсіресе қауын
тәрізді емес, дөңгелек асқабақтың тұқымы бағалы. Тұқым несімен пайдалы дейсіз
ғой. Онда 36 – 52 пайыз майлар (холестеролсыз), шайыр, органикалық заттар, Е, А
дәрумендері, аздаған Д, К дәрумендері бар және микро мен макроэлементтер мол.
Әсіресе ондағы мырыш пен темір бағалы және магний, кальций, фосфор, ақуыздар да
көп.
Құрамындағы
мырыш бойынша асқабақ пен күнбағыс ерекше даңққа ие болады, өйткені осы өнімдердегі мырыш мөлшері устрицалардан соң
екінші орынды иеленеді. Ал мырыш әйелдерге қарағанда ер адамдарға 5 – 8 есе
артық қажет.
Мырыш жетіспесе нәрестелердің өліп кетуі де мүмкін екен.
Содан соң жасөспірім шағында ер балаларды безеу, шаштың майлы себореясы. Бұдан
құтылудың жолы – мол мырыш жеу, мысалы, асқаьақ тұқымын немесе күнбағыс
пістесін шағу